Ш. Айтматовтың «Алғашқы мұғалім» романындағы идеал ұстаз бен оқушы бейнесі: Дүйшен мен Алтынай

Аннотация

Айтматовтың «Алғашқы ұстазым» романында қырғыздардың көшпелі тұрмыс тудырған ауызша және табиғи білім беруден формалды білім беруге көшу кезінде көрген қиындықтары ұстаз Дүйшен мен шәкірті Алтынай Сүлейманқызының кейіпкерлері арқылы түсіндіріледі. Айтматовтың идеалы – әйел-еркек деп бөлмей, білімді, заманауи қырғыздарды қалыптастыру. Бұл жоба толық революцияны білдіретін психикалық өзгерістерді жүзеге асыруды, дәстүрдің теріс әсерін жоюды және үлгілі тұлғаларды шығаруды қажет етеді. Романда мұғалім Дүйшен мен студент қыз Алтынайдың кейіпкерлері өткенге қарсы жаңа өмір тудырып, оны өмір сүріп, тарату арқылы осы жұмысқа қол жеткізетін үлгі-өнеге ретінде ойдан шығарылған. Ұстаз болу үшін біліктілігі жоқ болса да, Дүйшен шәкірттерінің өмірін олар үшін жасаған құрбандықтарымен қозғайды. Білімге де, дене кемістігіне де халықпен бірге күресетін Дүйшен ешқашан тайынбайды. Әйел ретінде Алтынай нағашы әжесінің қинауына ұшырап, он бес жасында үйленген жігітке мәжбүрлі түрде күйеуге шығады, бірақ ол әлі күнге дейін өзі үшін күресуді тоқтатпайды. Дүйшен Айтматов мұратына өзінің жеткіліксіз ұстаздығы арқылы жетілдіріліп, шәкірті Алтынай атақты және құрметті профессор ретінде жетеді. Бұл зерттеуде романда айтылған оқу-ағарту, мәдениет мәселелері мен қаржы мәселелері; мінсіз мұғалім мен оқушы бейнесі және Алтынай арқылы әйелдің өзіне жаңа өмір мен тәртіп орнату мүмкіндігінің теңсіздігінен болған бақытсыздықты жеңу қабілетіне назар аударылады. Зерттеуде сапалы зерттеу әдістерінің ішінде құжаттарды талдау және сипаттамалық сканерлеу моделі қолданылады.