Ахмет Байтұрсынұлының түркологиядағы орны және Түркияда «Ахметтану»
DOI:
https://doi.org/10.26577/JOS.2022.v100.i1.12Аннотация
XX-ғасырдың басында қазақтың зиялы-ағарту өмірінде маңызды орынға ие болған Ахмет Байтұрсынұлы өз зерттеулерін оқу-ағарту саласына бағыттап, қазақ оқу-ағарту жүйесін қайта құруға ықпал етті. Сонымен қатар, қазақ тілін жазба тілге айналдыруға күш салған Байтұрсынұлы мектептегі балалар үшін әліпби зерттеулерін жүргізіп, оқулықтар дайындап, оқу-ағарту туралы мақалалар жазды. Қазақ грамматикасы бойынша да еңбектер жазған Байтұрсынұлы қазақ терминологиясы мен де қызығушылық танытты. 1926 жылы Бакуде өткен түркология құрылтайына да қатысып, әліпби туралы пікірін білдірген Байтұрсынұлының қазақ түркологиясында алатын орны зор. Араб әліпбиін қазақтың дыбыстық ерекшеліктеріне қарай өзгерту арқылы жаңа әліпби жасауы оның қазақ түркологиясына сіңірген ең үлкен еңбегі деп бағаланады. Байтұрсынұлы әліпбиі 1912 жылдан таралып, 1913 жылдан кейін медреселер мен қазақ-орыс мектептерінде қолданыла бастады, ал 1929 жылы қазақ тілінің латын әліпбиімен жазылуына байланысты қолданылмайды. Бүгінде Қазақстанда ұмытылып кеткен бұл әліпбиді Шығыс Түркістандағы қазақтар әлі де қолданады. Ахмет Байтұрсынұлының түркологиядағы орны туралы зерттеулер 1919 жылдан бастау алады. Алғашқы зерттеулерді Ресей ғалымдары жүргізді, бірақ Қазақстанда да Байтұрсынұлы бойынша маңызды зерттеулер жүргізіліп Ахметтану қалыптасты. Ахмет Байтұрсынұлы туралы Түркия Республикасында да маңызды зерттеулер жүргізіліп жатыр. Түркияда Байтұрсынұлы туралы зерттеулерді таныстыру осы мақаланы жазу мақсаттарының бірі болып табылады.
