«БАТЫС АЙМАҚТАРДЫҢ ЖЕР˗СУ АТТАРЫ СӨЗДІГІ» ЖӘНЕ ОНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН МЕН ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ӨҢІРІНЕ ҚАТЫСТЫ ТОПОНИМДЕРДІҢ ТАРИХИ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТЫ
DOI:
https://doi.org/10.26577/JOS202511323Аннотация
ҚХР ШҰАА-ның орталығы Үрімші қаласында орналасқан «Шыңжаң халық баспасы» (新疆人民出版社) бес тілде (қытай, ұйғыр, қазақ, моңғол, қырғыз) кітап басып шығаратын мемлекеттік іргелі баспа-корпарациясы болып табылады. Жергілікті халықтардың тарихы мен мәдениетіне, өлкенің тарихи географиясына қатысты, Шыңжаң мен Орталық Азия өңірінің «Ұлы Жібек жолы» кезеңіндегі тарихи рөлі мен маңызы туралы деректер мен зерттеулерді көбірек жарияға шығару – аталған баспаның басым бағыттарының бірі деуге болады. Сондай іргелі еңбектің бірі – аталған баспадан 2001 жылы қытай тілінде жарық көрген «Батыс аймақтардың жер-су аттары сөздігі» («西域地名词典»). Бұл мақалада аталған сөздікке енген Орталық Азия мен Қазақстанға қатысты тарихи топонимдердің этимологиясы, олардың қытай тілінде хатқа түскен кезеңі, сондай-ақ олардың географиялық орны мен ауқымы өзге де деректермен салғастырыла отырып, жан-жақты қарастырылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты – «Батыс аймақтардың жер˗су аттары сөздігіндегі» ОА мен қазақ жеріне қатысты жер-су атауларын тарихи салғастырмалы және этимологиялық әдістер арқылы қарастыру, сондай-ақ оларға семантикалық тұрғыдан талдау жүргізу, жүйелеу. Мұндағы қытай сөздігінен алынған мәліметтер отандық топонимика ғылымында жаңа, әрі өзекті тақырыптардың бірі, сондықтан бұл – мақаланың жаңалығы десек те болады. Төменде қытай иероглифтерімен хатқа түскен өз аймағымызға қатысты топономикалық атаулардың ерекшеліктері, олардың тіліміздегі нақты аудармасы мен қытайша түпнұсқасы қатар көрсетіліп, реконструкцияланады, сипаттамалар беріледі.
Тілімізде әрқалай аударылып жүрген қолданыстағы топонимикалық атауларды біріздендіру және ғылыми айналымға енгізу бұл жұмыстың ғылыми және практикалық нәтижесін көрсетеді.
Түйін сөздер: «Батыс аймақтар», жер-су аттары, ҚХР, ШҰАА, Орталық Азия, Қазақстан, тарихи топонимдер.
