«ГÄДЛÄ АБУНÄ ТОМАС ХАЙДАДАН» ШЫҒАРМАСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ, МАЗМҰНДЫҚ ЖӘНЕ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН СИПАТТАУ

Аннотация

 Мақала Эфиопияның агиографиялық әдебиетіне жататын, Эфиопия Православие Тэваһэдо шіркеуінде құрметтелетін әулиеге арналған «Гäдлä Абунä Томас Хайдадан» шығармасының физикалық, мазмұндық және лингвистикалық сипаттамаларын кешенді талдауға арналған. Абунä Томас, сондай-ақ «ГäбрäʾАмэлäк Шэрэдан» және «Әулие Абунä Томас Хайдадан» деген атаулармен белгілі, негізінен Тыграй аймағында құрметтеледі. Ол Дэбрэ Либанос монастырінің атақты шейхы Абунä Тэклэ Хайманоттың көрнекті шәкірті және туысы болған, бұл оның Эфиопия діни тарихындағы маңыздылығын айқындайды. Зерттеу нысаны — Тыграй аймағы, Шэрэ өңірінде орналасқан Дэбрэ Марьям Хайда монастырінде сақталған «Абунä Томастың істері» қолжазбасы. Мата мен былғарыдан жасалған ерекше түптеуіне байланысты және палеографиялық талдау негізінде бұл қолжазба XIX ғасырға жатады. Алайда мәтіннің өзінде бастапқы нұсқаның (Ur-text) авторы Абунä Томастың шәкірті Эльса болғаны айтылған. Басқа белгілі нұсқалармен салыстырғанда, бұл қолжазба анағұрлым көне филологиялық белгілерге ие, бұл оның ғылыми құндылығын арттырады. Зерттеу барысында сипаттамалық әдіс қолданылып, қолжазбаның ішкі (мәтін құрылымы, тілдік ерекшеліктері, техникалық қателері) және сыртқы (материалы мен безендірілуі) белгілері анықталды. Нәтижелер мәтінді интерпретациялауда лингвистикалық талдаудың маңыздылығын және оның физикалық-филологиялық қасиеттерінің құндылығын айқын көрсетеді. Зерттеу қорытындылары эфиопиялық әулиелердің «істерін» палеографиялық, филологиялық және лингвистикалық әдістерді тарта отырып, кешенді зерттеудің қажеттілігін, сондай-ақ Эфиопияның тарихи-теологиялық мұрасын терең түсініп, жазба жәдігерлерін сақтау маңызын атап көрсетеді.

Түйін сөздер: гäдл, Абунä Томас, агиография, физикалық сипаттама, лингвистикалық ерекшеліктер, палеография.